Baten

De provincie haalt haar baten grotendeels uit de algemene uitkering uit het provinciefonds en uit de opcenten op de motorrijtuigenbelasting. De omvang van beide bronnen is onzeker geworden voor de komende jaren door twee wijzigingen die in het regeerakkoord zijn aangekondigd. Er komt een nieuwe financieringssystematiek voor de periode na 2025, waarbij de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied wordt betrokken. Ook staat in het regeerakkoord dat vanaf 2030 ‘Betalen naar gebruik’ zal worden ingevoerd.

Omdat er eerder ook al een herijking van de huidige verdeelsystematiek van het provinciefonds was aangekondigd en er nu fondsen worden vrijgemaakt om de grote transities uit te voeren, spelen er nu drie zaken die van invloed zijn op de omvang van de inkomsten voor de provincies, ook wel de drie pijlers genoemd:

De herijking van het provinciefonds. Deze is gepland voor 2024, maar het is onzeker of die datum wordt gehaald.
Na 2025 komt er een nieuwe financieringssystematiek voor de provincies. Het Rijk heeft toegezegd om bij de voorjaarsnota 2023 meer informatie hierover te verschaffen.
De provincies hebben een lobby gestart voor een toekomstbestendige oplossing voor de financiering van de grote transities Natuur & Stikstof, Wonen & Bereikbaarheid en Klimaat & Energie.

Voor de motorrijtuigenbelasting zijn er de volgende onzekerheden:

Voor de periode tot en met 2025 speelt de reguliere indexatiediscussie.
Voor de periode 2026 tot 2030 is het nog niet helemaal duidelijk wat er gaat gebeuren met de huidige vrijstellingen van mrb voor elektrische auto’s.
Voor de periode na 2030 speelt in ieder geval dat het Rijk ‘Betalen naar gebruik’ gaat invoeren.

Provinciefonds

Herijking van de bestaande verdeelmodel (vanaf 2024)
Bijna de helft van de inkomsten van de provincie is afkomstig uit de uitkering uit het provinciefonds. BZK heeft de ambitie om in de Septembercirculaire van het provinciefonds een nieuw maatstaven model voor de verdeling van het provinciefonds aan te kondigen. Deze zou dan in moeten gaan per 1 januari 2024. Dit model beoogt een gewijzigde verdeling van de algemene uitkering over de 12 provincies waarbij het uitgangspunt is dat deze meer kostengeoriënteerd zal zijn en dat een aantal weeffouten uit het huidige model worden gecorrigeerd. De totale omvang van de algemene uitkering voor alle provincies samen blijft hierbij gelijk, dus er zullen onderlinge verschillen ontstaan waarbij er dus ook herverdeeleffecten over de provincies zullen zijn. Het is onzeker of deze planning gehaald wordt.

Nieuwe financieringssystematiek (vanaf 2026)
Vanaf 2026 wordt de volume component van het accres bevroren op een significant lager niveau dan in 2025. Het gat dat daardoor ontstaat moet in de nieuwe financieringssystematiek worden aangevuld vanuit een andere financieringsbron. In de voorjaarsnota van het Rijk moet daar meer duidelijkheid over komen. De provincies hebben aangegeven dat de totale belastingdruk voor de burger niet mag stijgen en heeft er ook aandacht voor gevraagd dat structurele nieuwe kosten die samen hangen met de uitvoering van de transities niet incidenteel gefinancierd mogen worden.

Financiering van de grote transities
Het Rijk maakt momenteel veel fondsen vrij om de drie grote transities (Natuur & Stikstof, Wonen & Bereikbaarheid en Klimaat & Energie) uit te voeren. Een groot gedeelte van deze uitvoerlast ligt bij de provincies en daarom zullen deze fondsen deels ten goede komen aan de provincies. Omdat de fondsen echter vaak een incidenteel karakter hebben (weliswaar meerjarig), terwijl de uitvoering maar vooral het beheer en onderhoud van de transities een structureel karakter hebben, bestaat er grote zorg bij de provincies dat deze onbalans op termijn de financiële posities van de provincies gaat uithollen. Het IPO is daarom een lobbytraject namens de provincies gestart om een toekomstbestendige financiering van de transities mee te nemen in het thema financieringssystematiek voor na 2025.

Motorrijtuigenbelasting (mrb)

Coalitieakkoord Rutte-IV (2022-2024)
In het coalitieakkoord Rutte-IV is een aanvullende post opgenomen voor de compensatie voor de gederfde opcenten voor elektrische auto’s. De hoogte van deze post voor Zuid-Holland is € 19,4 mln per jaar en wordt uitgekeerd via het provinciefonds in de jaren 2022, 2023 en 2024.

Indexering van mrb (2023 en verder)
Meer dan 50% van de inkomsten van de provincie komt uit de opbrengst van de opcenten motorrijtuigenbelasting. De opcenten motorrijtuigenbelasting worden geheven over het tarief van de hoofdsom van deze belasting. Het tarief is een percentage van de gefixeerde hoofdsom (100%) zoals die in 1995 is vastgesteld. De opbrengst is afhankelijk van het aantal auto’s en motoren in Zuid-Holland die motorrijtuigenbelasting moeten betalen en van het tarief. De opbrengst wordt ook beïnvloed door rijksmaatregelen zoals de vrijstelling van de motorrijtuigenbelasting voor elektrische auto’s.

De afgelopen jaren is de opbrengst gemiddeld gestegen met 1,4% door de groei van het wagenpark. Doordat het aandeel van het elektrische wagenpark in 2022 sneller is gegroeid dan verwacht (en het aandeel benzine/diesel auto’s dus lager was), waren de opbrengsten toen voor het eerst lager dan een eerder afgegeven prognose door de Belastingdienst. Voor de komende jaren is de verwachting voor de opbrengst onzeker door de rol van de elektrische voertuigen. In eerste instantie is de verwachting dat deze een dempend effect hebben doordat het aantal elektrische voertuigen sneller zal toenemen. Maar vanaf 2026 zal de opbrengst juist weer kunnen toenemen wanneer de vrijstelling voor elektrische voertuigen volgens plan wordt afgeschaft.

Daarnaast speelt dat de inflatie de komende jaren de groei van de inkomsten van de opcenten door de verandering van het aantal voertuigen zal overtreffen. De stijging van de opbrengst van de opcenten in de komende jaren wordt dus voor een belangrijk deel bepaald door de mate van indexatie van het tarief.

Betalen naar Gebruik (BnG (2030))
In het coalitieakkoord Rutte-IV is de invoering van ‘Betalen naar Gebruik’ (BnG) aangekondigd. In dat coalitieakkoord staat hierover de volgende passage:

“Het streven is dat uiterlijk in 2030 alle nieuwe auto’s emissieloos zijn. We introduceren in 2030 een systeem van Betalen naar Gebruik voor alle automobiliteit en stellen in deze kabinetsperiode wetgeving vast. Basis voor het systeem is de motorrijtuigenbelasting, waarvan het tarief afhankelijk wordt gemaakt van het jaarlijks verreden aantal kilometers. De heffing is niet tijd- en plaatsgebonden […]. Dit betekent dat gebruikers van elektrische en fossiele auto’s beiden gaan meebetalen aan het weggebruik.”

De wetgeving daarvoor wordt in deze kabinetsperiode vastgesteld, dit betreft voornemens voor het rijksdeel van de motorrijtuigenbelasting. Voor het provinciedeel is dit nog niet duidelijk en dit maakt onderdeel uit van de discussie hoe provincies in de toekomst gefinancierd dienen te worden.

BnG kan ingezet worden als een beleidsinstrument of als een financieringselement of een combinatie van beide. In het geval van een beleidsinstrument wordt er gestuurd op mobiliteitsdoelstellingen. In het geval van een financieringsinstrument gaat het om financiering van het Rijk en zo mogelijk de provincies als opvolging van de huidige mrb. Er is een aantal mogelijke varianten voor de introductie van BnG; het voorstel in het coalitieakkoord gaat uit van een vlaktaks (tarief per gereden km). Het is ook nog mogelijk dat er een heel andere grondslag wordt gekozen, bijvoorbeeld inwoners.